Hội Tiết niệu - Thận học TP. HCM

VAI TRÒ KHÁNG NGUYÊN PSA, THĂM KHÁM TRỰC TRÀNG VÀ SIÊU ÂM QUA TRỰC TRÀNG TRONG BƯỚU TIỀN LIỆT TUYẾN

Vũ Văn Ty * Phan Thanh Hải ** Nguyễn Tuấn Vinh ***

TÓM TẮT

Tổng kết 252 trường hợp khảo sát bướu tiền liệt tuyến bằng trị số PSA huyết thanh, thăm khám tiền liệt tuyến bằng ngón tay qua trực tràng và siêu âm tiền liệt tuyến qua trực tràng. So sánh kết quả của mỗi phương pháp để chẩn đoán ung thư tiền liệt tuyến, kết quả đạt được đối chiếu với kết quả giải phẫu bệnh. Kết luận, tỷ lệ chẩn đoán chính xác ung thư tiền liệt tuyến tăng cao khi kết hợp cả 3 phương pháp trên, nhất là nếu có kết hợp sinh thiết tiền liệt tuyến dưới huớng dẫn của siêu âm.

SUMMARY

In a series of 252 cases of prostatic pathology, we studied the serum PSA, digital rectal examination and transrectal ultrasound of the prostate. The result is compared to the anatopathology for finding out the appropriate technique for diagnosis of prostate cancer.In conclusion, the combination of all above 3 techniques will considerable improve the correct diagnosis of prostate cancer especially when we realize the prostate biopsy under ultrasound-guide.

1. MỞ ÐẦU

Bệnh lý tiền liệt tuyến rất phổ biến ở phái nam trên 60 tuổi, chiếm tỷ lệ 50% (1). Ở độ tuổi càng cao, ung thư tiền liệt tuyến càng xuất hiện nhiều hơn, ở những trường hợp mổ tử thi bệnh nhân nam lớn tuổi người ta thấy có tỷ lệ ung thư tiền liệt tuyến tiềm ẩn là 50% (1). Năm 1995 người ta ước lượng tại Hoa Kỳ có 244.000 trường hợp ung thư tiền liệt tuyến mới đuợc khám phá và có 40.400 người chết vì bệnh này (1). Vấn đề truy tầm ung thư tiền liệt tuyến ở giai đoạn sớm là một vấn đề khó khăn vì ở giai đoạn này triệu chứng lâm sàng chưa biểu hiện rõ mà khi đã xuất hiện triệu chứng của đường tiểu dưới rồi thì ung thư đã phát triển nhiều rồi.
Tầm soát ung thư tiền liệt tuyến hiện nay vẫn chủ yếu dựa vào xét nghiệm kháng nguyên đặc hiệu tiền liệt tuyến PSA, thăm khám trực tràng. Trong 3 năm qua tại Bệnh viện Bình Dân chúng tôi đã khảo sát 252 trường hợp bướu tiền liệt tuyến bằng PSA, thăm khám tiền liệt tuyến và siêu âm qua trực tràng.

2. TƯ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. TƯ LIỆU

2.1.1. Chọn mẫu bệnh nhân

Chúng tôi chọn các bệnh nhân được theo dõi và điều trị tại Bệnh viện Bình Dân với triệu chứng bế tắc đường tiểu dưới do bướu tiền liệt tuyến. Số bệnh nhân là 252 trường hợp, tất cả bệnh nhân đều được sinh thiết hoặc mổ và có kết quả giải phẫu bệnh để đối chiếu.

2.1.2. Triệu chứng lâm sàng :

Tất cả bệnh nhân đến khám tại Bệnh viện Bình Dân vì triệu chứng bế tắc đường tiểu dưới.

2.1.3. Phương pháp nghiên cứu :

Các bệnh nhân sẽ được thăm khám trực tràng và làm xét nghiệm PSA trong huyết thanh. Nếu thăm khám trực tràng thấy nghi ngờ có nhân cứng ung thư tiền liệt tuyến hoặc trị số PSA huyết thanh cao hơn 10ng/ml, chúng tôi sẽ tiến hành khám siêu âm tiền liệt tuyến qua trực tràng tại Trung Tâm Chẩn Ðoán Y Khoa, sau đó bệnh nhân sẽ được sinh thiết tiền liệt tuyến hoặc mổ và làm giải phẫu bệnh.

2.1.4. Kỹ thuật khám siêu âm qua trực tràng:

Tư thế bệnh nhân: bệnh nhân được nằm thoải mái, nghiêng trái, chân gập lại.
Ðầu dò siêu âm 7.5 MHz: có 2 mặt cắt dọc và ngang. Tất cả phần đầu dò đưa vào trực tràng được đặt trong một bao cao su và có hệ thống bơm nuớc vào khoảng giữa bao cao su và đầu dò để sự dẫn truyền tia siêu âm được tốt hơn. Sau khi khám xong mỗi bệnh nhân, chỉ cần lột bỏ bao cao su mà không cần sát trùng dầu dò.
Khảo sát tiền liệt tuyến: tiền liệt tuyến được khảo sát qua 1 loạt các mặt cắt ngang và dọc dựa theo cấu trúc giải phẫu phân loại theo Mc Neal.

- Ðo kích thước tiền liệt tuyến.

- Khảo sát lần lượt các vùng của tiền liệt tuyến : Ngoại biên, trung tâm, chuyển tiếp, thùy trước xem cấu trúc có đồng nhất hay không, đặc biệt chú ý đến vùng ngoại biên (2).

- Khảo sát vỏ bọc tiền liệt tuyến có đều không và xem sự đối xứng của tiền liệt tuyến (3).

- Qua khảo sát hình ảnh túi tinh và hình ảnh chỗ túi tinh đổ vào tiền liệt tuyến xem có bị xâm lấn hay không (4).

2.2. KẾT QUẢ:

Thời gian khám siêu âm trung bình 10 - 15 phút cho mỗi trường hợp.
Tai biến: Trong loạt các bệnh nhân được khám siêu âm tiền liệt tuyến qua trực tràng đều không than phiền và không có trường hợp nào bị sốc.
Trở ngại trong lúc tiến hành khám siêu âm : Những bệnh nhân bị viêm vùng hậu môn trực tràng hoặc trĩ không thể đặt đầu dò vào trực tràng đều được loại khỏi lô nghiên cứu.
Ðối chiếu với kết quả giải phẫu bệnh, trong 252 trường hợp có 196 trường hợp bướu lành tiền liệt tuyến và 56 trường hợp ung thư tiền liệt tuyến.
Trị số trung bình của PSA : 67,72 ng/ml
Trong 196 trường hợp bướu lành tiền liệt tuyến thăm khám trực tràng (DRE) cho kết quả chính xác 146 trường hợp, kết quả cho là ung thư 34 trường hợp và 16 trường hợp không rõ ràng.
Siêu âm tiền liệt tuyến qua trực tràng (TRUS) cho kết quả bướu lành 134 trường hợp, ung thư tiền liệt tuyến 48 trường hợp và 14 trường hợp viêm tiền liệt tuyến.
Trong 56 trường hợp ung thư tiền liệt tuyến, thăm khám trực tràng cho kết quả bướu lành 17 trường hợp, ung thư tiền liệt tuyến 39 trường hợp. Siêu âm tiền liệt tuyến qua trực tràng cho kết quả bướu lành 5 trường hợp và ung thư tiền liệt tuyến là 51 trường hợp.

THĂM KHÁM TRỰC TRÀNG (DRE)	UNG THƯ TIỀN LIỆT TUYẾN	BƯỚU LÀNH TIỀN LIỆT TUYẾN
+	39	34
-	17	146
Tổng số	56	180

Bảng 1: Thăm khám trực tràng

SIÊU ÂM QUA TRỰC TRÀNG (TRUS)	UNG THƯ TIỀN LIỆT TUYẾN	BƯỚU LÀNH TIỀN LIỆT TUYẾN
+	51	48
-	5	148
Tổng số	56	196

Bảng 2: Siêu âm tiền liệt tuyến qua trực tràng

Thăm khám tiền liệt tuyến qua trực tràng bằng ngón tay để chẩn đoán ung thư tiền liệt tuyến có độ nhậy là 69,6% và độ chuyên biệt là 81,1%. Trong khi đó siêu âm tiền liệt tuyến qua trực tràng cho độ nhậy là 91% và độ chuyên biệt là 75,5%.

3. BÀN LUẬN

Phương pháp siêu âm tiền liệt tuyến qua trực tràng đã phát hiện ung thư tiền liệt tuyến nhiều hơn là thăm khám tiền liệt tuyến bằng ngón tay qua trực tràng.
Ðộ chuyên biệt của siêu âm tiền liệt tuyến qua trực tràng thấp hơn độ chuyên biệt của thăm khám tiền liệt tuyến bằng ngón tay qua trực tràng. Ðiều này được giải thích là khám siêu âm phát hiện nhân ung thư tiền liệt tuyến nhưng cắt đốt nội soi hoặc sinh thiết tiền liệt tuyến đem xét nghiệm giải phẫu bệnh không đúng mẫu mô có chứa ung thư hoặc sinh thiết bằng kim không trúng. Vấn đề này sẽ được khắc phục khi chúng ta thử giải phẫu bệnh tất cả các mẫu mô tiền liệt tuyến sau khi cắt đốt nội soi hoặc khi sinh thiết tiền liệt tuyến bằng kim dưới hướng dẫn của siêu âm (5).

Trị số trung bình của PSA cao 67,72 ng/ml

Tuy nhiên tỷ lệ ung thư tiền liệt tuyến thấp 56/252 trường hợp. Có thể có những trường hợp PSA cao do nhiễm trùng niệu, đặt thông tiểu tại chỗ hoặc bí tiểu theo tác giả Marie Blanche và cộng sự (6).
Ưu điểm của siêu âm tiền liệt tuyến qua trực tràng là thấy được hình ảnh viêm tiền liệt tuyến hoặc sỏi tiền liệt tuyến dễ gây nhầm lẫn là nhân cứng của ung thư tiền liệt tuyến.

4. KẾT LUẬN

Trong việc chẩn đoán ung thư tiền liệt tuyến mỗi phương pháp riêng rẽ, trị số PSA huyết thanh, thăm khám tiền liệt tuyến bằng ngón tay qua trực tràng, siêu âm tiền liệt tuyến qua trực tràng sẽ cho những kết quả nhất định. Tuy nhiên nếu chúng ta kết hợp cả 3 phương pháp trên, tỷ lệ chẩn đoán chính xác ung thư tiền liệt tuyến sẽ tăng lên rất nhiều (7).
Nên chỉ định khám siêu âm tiền liệt tuyến qua trực tràng khi trị số PSA huyết thanh tăng cao hơn bình thường hoặc thăm khám tiền liệt tuyến bằng ngón tay thấy nghi ngờ ung thư.
Nên phát triển sinh thiết tiền liệt tuyến dưới sự hướng dẫn của siêu âm để gia tăng tỷ lệ chẩn đoán chính xác ung thư tiền liệt tuyến.

REFERENCES

1. Mark A. Rosen : Impact of prostate specific antigen screening on the natural history of prostate cancer. Urology : 757 - 765, 1995.

2. Silverberg E. Holleb Ai : CA : 1980 : 30 23 - 38, Cancer statistic 1980.

3. Rifkin MD, Resnick MI : Ultrasonography of the prostate. Ultrasonography of the urinay tract. Ch. 10 : 297 - 334, 3nd edition, 1991.

4. Gérard RUF, Christian Coulange : L'Échographie prostatique transrectale. Tom II. Édition Schering 1994.

5. Jarow J.P : Ultrasound of the prostate. Rifkin MD. 2nd edition, 1997.

6. Marie - Blanche N.Tchetzen and Joseph E. Oesterling : The effect of prostatitis, urinary retention, ejaculation and ambulation on the serum proctate specific antigen concentration. Urol Clin North Am 24 : 283 - 290, 1997.

7. Store NN, De Antoni EP, Crawford ED, and The Prostate Cancer Education Council : Screening for prostate cancer by digital rectal examination and PSA. Result of prostate cancer awareness week, 1989 -? 1992. Urology 44 :18 - 25, 1994.

* Bác Sĩ Khoa Niệu A Bệnh Viện Bình Dân

** Bác Sĩ Giám Ðốc Trung Tâm Chẩn Ðoán Y Khoa

*** Bác Sĩ Khoa Niệu B Bệnh Viện Bình Dân