VẾT THƯƠNG ÐỨT LÌA DƯƠNG VẬT: NHÂN 10 TRƯỜNG HỢP TẠI BỆNH VIỆN CHỢ RẪY (1994-2003)

Dương Quang Vũ, Phạm Nam Việt

 

TÓM TẮT

Chúng tôi báo cáo 10 trường hợp vết thương đứt lìa dương vật tại Bệnh Viện Chợ Rẫy trong 10 năm (1994-2003) . Trong đó 4 trường hợp tự cắt và 6 trường hợp bị cắt dương vật. 5 trường hợp không thực hiện nối lại được vì không có được đoạn dương vật bị cắt. 5 trường hợp được phẫu thuật nối lại đoạn dương vật bị cắt. Từ đó chúng tôi đưa ra một số bàn luận về nguyên nhân, xử trí và kết quả của phẫu thuật nối dương vật.

 

SUMMARY

COMPLETE PENILE AMPUTATION AT CHO RAY HOSPITAL FROM 1994 - 2003.

We report 10 cases with complete penile amputation at Cho Ray Hospital in 10 years (1994-2003). From there, we have some comments on causes, management and results of penile replantation.

 

GIỚI THIỆU

Vết thương đứt lìa dương vật là một thương tổn khá hiếm gặp. Nguyên nhân thường là do nạn nhân tự cắt hoặc bị người khác cắt do thù hận ghen tuông [8].

Theo y văn vết thương đứt lìa dương vật nếu đến muộn sau 6 giờ thì tỷ lệ nối thành công rất thấp [5].

Từ năm 1994 đến 2003, tại Bệnh Viện Chợ Rẫy chúng tôi đã gặp 10 trường hợp vết thương đứt lìa dương vật, trong đó có những trường hợp đến muộn sau 6 giờ đã được phẫu thuật nối lại đoạn dương vật bị cắt. Qua phân tích các trường hợp này chúng tôi bàn luận về yếu tố dịch tễ, vấn đề xử trí và các yếu tố quyết định sự thành công của phẫu thuật nối lại đoạn dương vật bị cắt.

 

SƠ LƯỢC VỀ GIẢI PHẪU [6,7]

Dương vật gồm 2 thể hang và 1 thể xốp. Niệu đạo nằm trong thể xốp. Mỗi thể hang được bọc bằng bao trắng. Ngoài cùng là da không có mỡ dưới da, kế đến là lớp tổ chức tế bào dưới da, lớp cân nông (cân Dartos) và lớp cân sâu (cân Buck).

        Các động mạch sâu cấp máu cho tạng cương tách từ động mạch thẹn trong gồm có động mạch sâu dương vật chạy giữa trục vật hang và động mạch lưng dương vật chạy ở lưng dương vật và ở dưới lớp cân sâu (cân Buck). Ðộng mạch nông là các nhánh nhỏ nằm trong lớp tổ chức tế bào dưới da có nguồn gốc từ động mạch thẹn ngoài và động mạch đáy chậu nông.

        Các tĩnh mạch dương vật đều đổ về tĩnh mạch lưng dương vật sâu.

        Thần kinh cung cấp cho dương vật gồm thần kinh lưng dương vật tách từ thần kinh thẹn, các thần kinh vật hang dương vật thuộc hệ thần kinh tự chủ.

 

Hình 1. Giải phẫu dương vật [5].

 

TƯ LIỆU LÂM SÀNG

Số lượng : Từ năm 1994 đến 2003, tại Bệnh Viện Chợ Rẫy chúng tôi đã gặp 10 trường hợp vết thương đứt lìa dương vật.

Tuổi : Từ 21 - 59 tuổi.

Ðịa chỉ : TP.HCM 2 trường hợp, 7 trường hợp ở tỉnh, 1 trường hợp Việt kiều quốc tịch Úc.

Nghề nghiệp : Công nhân : 2 trường hợp, buôn bán : 2 trường hợp, kỹ sư : 1 trường hợp, tu sĩ :1 trường hợp, công an : 1 trường hợp, sửa xe :1 trường hợp, làm ruộng :1 trường hợp, phạm nhân :1 trường hợp.

Nguyên nhân :

Tự cắt 4 trường hợp : 3 trường hợp "buồn đời muốn tự tử", 1 trường hợp là tu sĩ muốn cắt bỏ dương vật để "khỏi phải đấu tranh kiềm chế bản thân".

Bị cắt 6 trường hợp : 3 trường hợp bị vợ cắt, 2 trường hợp bị tình nhân cắt, 1 trường hợp bị tình địch cắt. Cả 6 trường hợp đều do thù hận ghen tuông.

Xử trí :

5 trường hợp không thực hiện nối lại được vì :

1 trường hợp đoạn dương vật bị cắt bị bỏ vào nồi nước sôi sau khi cắt.

4 trường hợp không tìm được đoạn dương vật bị cắt (1 trường hợp bị bỏ xuống hồ nước sau khi cắt, 1 trường hợp bị bỏ xuống cống sau khi cắt, 2 trường hợp không rõ).

Các trường hợp này được tiến hành cắt lọc mỏm cụt, khâu cầm máu mỏm cụt, tạo hình lại miệng niệu đạo và chuyển lưu dòng nước tiểu tạm thời bằng đặt thông niệu đạo 4 trường hợp, 1 trường hợp mở bàng quang ra da.

 

5 trường hợp được phẫu thuật nối lại đoạn dương vật bị cắt :

Thời gian từ khi bị cắt cho đến khi tới bệnh viện : 1 trường hợp giờ thứ 9, 1 trường hợp giờ thứ 8, 1 trường hợp giờ thứ 6, 1 trường hợp giờ thứ 4, 1 trường hợp giờ thứ 2.

Tình trạng đoạn dương vật bị cắt : Ðều có mặt cắt sắc gọn, 1 trường hợp đoạn bị cắt còn dính với gốc dương vật bằng một mẩu da 2mm, 4 trường hợp đứt lìa hoàn toàn. 1 trường hợp đoạn bị cắt được bọc trong giấy vệ sinh, 3 trường hợp đoạn bị cắt được bỏ trong túi Nylon và ngâm trong nước đá.

Thời gian nối : 2 giờ 30 phút - 3 giờ 30 phút.

Kỹ thuật nối : Xử lý và bảo quản đoạn dương vật bị cắt trong môi trường lạnh trong thời gian chuẩn bị mổ. Khâu nối 2 thể hang và thể xốp trước khi nối mạch máu. Rửa sạch máu trong lòng mạch để tránh thuyên tắc mạch sau nối.? Sử dụng các dụng cụ vi phẫu thuật khâu nối động mạch lưng dương vật và tĩnh mạch lưng dương vật sâu 4 trường hợp. 1 trường hợp do không tìm được mạch máu để nối (động mạch và tĩnh mạch), chỉ nối 2 thể hang và niệu đạo, không nối mạch máu.

Chuyển lưu dòng nước tiểu tạm thời bằng mở bàng quang ra da.

 

Kết quả các trường hợp được phẫu thuật nối lại đoạn dương vật bị cắt :

- 1 trường hợp thất bại, đoạn nối bị hoại tử, phải mổ cắt bỏ đoạn hoại tử. Ðây là trường hợp nạn nhân tới sớm ở giờ thứ 2 sau khi bị cắt dương vật, đoạn bị cắt được bọc trong giấy vệ sinh sạch, nhưng do không tìm được mạch máu để nối (động mạch và tĩnh mạch), chỉ nối 2 thể hang và niệu đạo, không nối mạch máu.

- 4 trường hợp thành công, đoạn nối lành tốt, tiểu thông tốt qua đường niệu đạo, có phục hối chức năng cương, có cảm giác dương vật khi kích thích. 1 trường hợp ngày hậu phẫu thứ 12 trở đi có hiện tượng hoại tử khô phần da ở đoạn dương vật đứt lìa phải cắt lọc. 1 trường hợp có con sau đó. 1 trường hợp được siêu âm Doppler kiểm tra thấy các mạch máu đến dương vật và mạch máu tại dương vật không phát hiện tắc, hẹp, phổ mạch máu bình thường.

 

Hình 2. Bệnh nhân Lâm Hùng Ch. - 39 tuổi. Dương vật bị cắt đứt hoàn toàn.

 

Hình 3. Bệnh nhân Lâm Hùng Ch. - 39 tuổi. Dương vật ngay sau khi nối.

 

Hình 4. Bệnh nhân Hồ Văn Ch. - 21 tuổi. Dương vật sau khi nối 5ngày và sau 3 tháng. Ðã có con sau đó.

 

BÀN LUẬN

Bàn luận về dịch tễ

Vết thương đứt lìa dương vật là một thương tổn khá hiếm gặp. Trong số liệu của chúng tôi, độ tuổi thường gặp là trong độ tuổi hoạt động tình dục.

Hai nhóm nguyên nhân thường gặp là do bị người khác cắt do mâu thuẫn về tình yêu, hôn nhân (60%) và nhóm nguyên nhân thứ 2 là do nạn nhân tự cắt do có vấn đề về thần kinh, tâm lý (40%). Lý do các bà vợ hay các cô tình nhân ra tay xoay quanh vấn đề không chung thủy, ngược đãi vợ., đây là một vấn đề xã hội ở nước ta. Trong khi đó ở các nước khác [3,4,5], nguyên nhân thường gặp là do nạn nhân tự cắt do có vấn đề về thần kinh, rất ít gặp trường hợp bị người khác cắt.

 

Bàn luận về xử trí và kết quả

Trường hợp không có được đoạn dương vật bị cắt rời, nên [8] :

-         Cắt lọc tiết kiệm mỏm cụt cho sạch sẽ.

-         Khâu cầm máu mỏm cụt.

-         Niệu đạo khi bị cắt cụt thường bị co tụt vào bên trong. Cần bộc lộ dài mỏm cắt niệu đạo rồi khâu lộn đầu niệu đạo bị cắt ra ngoài da. Nếu không làm kỹ động tác này, đầu niệu đạo sẽ lại bị tụt vào và gây chít hẹp dần dần [6.8].

-         Chuyển lưu dòng nước tiểu tạm thời cho đến khi mỏm cụt liền sẹo.

Sau này, vấn đề tái tạo dương vật mới được đặt ra nếu bệnh nhân có yêu cầu [5,8].

Hình 5. Khâu lại mỏm cụt [8].

 

Trường hợp phẫu thuật nối lại đoạn dương vật bị cắt :

Ðây là những trường hợp tương tự như ghép cơ quan ( ghép tự thân ), do đó cần chú ý xử lý và bảo quản đoạn dương vật bị cắt trong môi trường lạnh càng sớm càng tốt trong thời gian chuẩn bị mổ (Không để trực tiếp vào nước đá mà cho vào túi nylon rồi đặt vào bình nước đá). Khi mổ, xử trí đoạn dương vật đứt lìa : rửa sạch đoạn dương vật bị cắt bằng dung dịch betadin pha loãng, rửa hệ thống mạch máu dương vật : dùng catheter đặt vào động mạch lưng dương vật và tĩnh mạch lưng dương vật sâu bơm rửa bằng dung dịch lactate ringer có pha heparin, rửa cho đến nước rửa ra trong. Ðặt dương vật trở lại vào dung dịch bảo quản lạnh.

Nên khâu nối 2 thể hang và thể xốp trước khi nối mạch máu để thao tác thuận lợi hơn.

Phải rửa sạch máu trong lòng mạch để tránh thuyên tắc mạch sau nối.

Vấn đề nối mạch máu: để đảm bảo kỹ thuật nối tốt nhất phải sử dụng các dụng cụ vi phẫu thuật (vì mạch máu rất nhỏ). Cố gắng khâu nối động mạch lưng dương vật và tĩnh mạch lưng dương vật sâu để đảm bảo sự thành công.

Việc khâu nối động mạch lưng dương vật giúp bảo tồn chức năng cương cũng như đảm bảo cung cấp máu nuôi cho quy đầu, da và mô dưới da dương vật. Việc khâu nối tĩnh mạch lưng dương vật sâu giúp cho máu hồi lưu hiệu quả [5]. Theo Ishida O [2], việc khâu nối hệ thống tĩnh mạch dương vật là một trong những yếu tố quan trọng nhất đảm bảo sự thành công của phẫu thuật.

Chuyển lưu dòng nước tiểu tạm thời bằng mở bàng quang ra da để tránh thẩm thấu nước tiểu và để vết thương mau lành [6].

Sau khi khâu nối xong, chúng tôi xẻ da nhiều chỗ trên dương vật để giảm phù nề sau mổ giúp da lành tốt. Trong trường hợp da dương vật bị hoại tử do phù nề dẫn đến thiếu máu nuôi, phải cắt lọc.

Sau mổ nên được đặt ở tư thế dựng đứng để tránh bị phù nề.

Về thời gian, theo Mcaninch JW và Santucci RA [5], có các báo cáo đã nối thành công đoạn dương vật bị cắt rời sau16 giờ thiếu máu lạnh (cold ischemia), và sau 6 giờ thiếu máu nóng (warm ischemia), tuy vậy, đoạn dương vật bị cắt rời rất ít khả năng sống được sau hơn 24 giờ thiếu máu lạnh (cold ischemia).

        Dò hay hẹp niệu đạo sau nối là biến chứng có thể xảy ra cần phải theo dõi sau đó.

        Khâu nối thần kinh lưng dương vật cũng được một số tác giả đề cập đến {1,5].

 

KẾT LUẬN

Nguyên nhân vết thương đứt lìa dương vật thường là do bị người khác cắt do mâu thuẫn về tình yêu, hôn nhân hoặc do nạn nhân tự cắt do có vấn đề về thần kinh.

Việc cố gắng khâu nối động mạch lưng dương vật và tĩnh mạch lưng dương vật sâu (phải sử dụng các dụng cụ vi phẫu) là một trong những yếu tố quan trọng đảm bảo sự thành công của phẫu thuật.

Tình trạng cũng như việc xử lý, bảo quản đoạn dương vật bị đứt lìa, và thời gian từ lúc xảy ra tai nạn đến khi phẫu thuật cũng là những yếu tố quan trọng không kém.

 

 

 

 

 

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.      Galek L et al (2002). Microsurgical replantation of sexual organs in three patiens. Scand J Urol Nephrol. 2002 Feb; 36(1): 14-7.

2.      Ishida O et al (1996). Penile replantation after self-inflicted complete amputation : case report. J Reconstr Microsurg. 1996 Jan; 12(1): 23-6.

3.      Jezior JR, Brady JD, Schlossberg SM (2001). Management of penile amputation injuries. World J Surg. 2001 Dec; 25(12): 1602-9.

4.      Sanger JR et al (1992). Penile replantation after self-inflicted amputation. Ann Plast Surg. 1992 Dec; 29(6): 579-84.

5.      Mcaninch JW, Santucci RA (2002). Genitourinary Trauma. In : Walsh PC et al (eds). Campbell?s Urology, W.B Saunders (2002), pp 3707 - 3744.

6.      Ngô Gia Hy (1988). Thương tích dương vật. Trong : Cấp cứu niệu khoa, tập 1, NXB Y Học 1988. Trang 192 - 206.

7.      Nguyễn Quang Quyền (1990). Cơ quan sinh dục nam. Trong : Bài giảng giải phẫu học, tập 2, NXB Y Học. Trang 174 - 184.

8.      Trần Quán Anh (2003). Vết thương dương vật. Trong : Nguyễn Bửu Triều. Bệnh học Tiết Niệu, NXB Y Học. Trang : 199 - 207.